مقدمه

چنانچه فعالیت‌های آمریکا در پاکستان را جدا از روابط رسمی و استراتژیک دو کشور، و تنها از طریق شیوه‌های دیپلماتیک بررسی کنیم، خواهیم یافت که آمریکا فعالیت‌های خود را در پاکستان، در تمام زمینه‌ها از طریق آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا [۱]دنبال می‌کند. حجم بسیار گسترده فعالیت‌های آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا در پاکستان موجب شده‌است نقش و نفوذ آمریکا در عرصه‌های سیاسی و اقتصادی پاکستان برجسته شود و این کشور نقش مهم و تأثیرگذاری در سیاست‌ها و تصمیم‌گیری‌های پاکستان داشته باشد.

ابتدا توضیح مختصری درباره این آژانس می‌دهیم و پس از آن به گستره فعالیت‌های آمریکا در پاکستان اشاره خواهیم کرد؛ زیرا تمام فعالیت‌های آمریکا، اعم از فرهنگی، آموزشی، طرح‌های اقتصادی و کشاورزی، بهداشت، برنامه‌های مربوط به حقوق بشر، برابری جنسیتی، توانمندسازی بانوان و سایر فعالیت‌های اجتماعی‌ـ اقتصادی از طریق آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا به اجرا گذاشته می‌شود.

آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا (USAID) یک نهاد مستقل دولت فدرال ایالات متحده آمریکاست که مسئولیت اولیه آن، مدیریت کمک‌های خارجی غیرنظامی و کمک به توسعه است. پس از تصویب «قانون کمک‌های خارجی ۱۹۶۱» در کنگره ایالت متحده آمریکا به تاریخ سه نوامبر ۱۹۶۱ میلادی، آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا تشکیل شد. اکنون این آژانس یکی از بزرگترین نهادهای رسمی کمک در جهان است.

به ادعای آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا این نهاد تلاش بشردوستانه برای نجات انسان‌ها، کاهش فقر، تقویت حکومت‌های دموکراتیک و کمک به پیشرفت مردم را دنبال می‌کند. مأموریت این آژانس از طرف مردم آمریکا، ترویج ارزش‌های دموکراتیک در سراسر جهان، آزادی، صلح و رفاه می‌باشد. حوزه فعالیت‌های این آژانس شامل «کشاورزی و امنیت غذایی»، «دموکراسی، حقوق بشر و حکومت»، «رشد اقتصادی و بازرگانی»، «آموزش و پرورش»، «محیط و تغییرات جهانی آب و هوا»، «برابری جنسیتی و توانمندسازی بانوان»، «بهداشت جهانی»، «آب و فاضلاب»، «کار در بحران‌ها و مناقشات» و آزمایشگاه جهانی توسعه ایالات متحده» می‌باشد. آژانس مدعی است تمرکز اولیه کمک‌های غیرنظامی آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا در پاکستان کمک به توسعه پاکستان با ثبات و امن با یک اقتصاد پویاست.

آژانس توسعه بین‌المللی ایالت متحده در سال گذشته با همکاری سایر سازمان‌های آمریکایی، اهداگران و شرکای بین‌المللی، برنامه خود را در پنج حوزه توسعه بلندمدت پاکستان و نیز اولویت‌های برجسته پاکستان از جمله انرژی، رشد اقتصادی، ثبات و آموزش و بهداشت متمرکز کرده‌است.

یادآوری می‌شود که هرچند کمک‌های نظامی آمریکا به پاکستان از طریق سایر کانال‌های دولتی صورت می‌گیرد، لیکن بودجه و رقم اختصاصی مرتبط با کمک‌های نظامی هم در قالب بودجه آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا (USAID) گنجانده می‌شود.

در ادامه به شرح مختصری از فعالیت‌های آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا (USAID) در حوزه‌های مختلف در پاکستان می‌پردازیم:

انرژی

این آژانس با مشارکت دولت پاکستان و دیگر شرکا برای بهبود سیستم انرژی برق، مشارکت بخش خصوصی در حوزه انرژی و مدیریت‌ بارِ برق می‌کوشد. شناسایی پتانسیل انرژی بادی در مناطق ساحلی و غربی بلوچستان با کمک وزارت انرژی ایالات متحده، کمک ۴۳ میلیون دلاری به بخش خصوصی برای ارتقای سیستم انتقال، اختصاص بودجه در بازسازی توربین‌های سدّ تربیلا، کمک در ساخت نیروگاه برق جامشورو و گدو در ایالت سند، کمک در ساخت نیروگاه حرارتی ۹۷۸ مگاواتی مظفرگر در ایالت پنجاب و کمک به تولید برق با ظرفیت ۳۵ مگاوات در سدهای گومل و سدّ پاره نمونه‌ای از این فعالیت‌هاست. در زمینه بهبود سیستم انتقال هم تعمیر، جایگزینی و تجهیز ترانسفورماتور، مدارشکن، فن‌های خنک‌کننده و نصب خطوط جدید انتقال از جمله این فعالیت‌ها می‌باشد.

 رشد اقتصادی و کشاورزی

این آژانس با ترغیب سرمایه‌گذاران بخش خصوصی با هدف افزایش فروش، درآمد و اشتغال‌زایی، توسعه کشاورزی به عنوان یک بخش پویا و سودآور از طریق پیوند با بازار، به‌کارگیری فناوری و روش‌های آبیاری، پرورش کسب و کار با هدف ایجاد محیطی برای توسعه پایدار اقتصادی و تسهیل تجارت فراسوی مرزها در راستای افزایش ارتباطات منطقه‌ای فعالیت‌های خود را در عرصه رشد اقتصادی و کشاورزی دنبال می‌کند. سرمایه‌گذاری ۳۷۱ میلیون دلاری این آژانس در بخش خصوصی برای حمایت از کشاورزی و بنگاه‌های کوچک و متوسط اقتصادی، مانند توسعه فناوری‌های کشاورزی و پردازش مواد غذایی (دانه‌ها، تجهیزات، سیلو، نژاد دام‌ها)، راه‌حل‌ انرژی‌های تجدیدپذیر، بخش دارویی و آموزش از جمله این فعالیت‌ها می‌باشد.

 آموزش

این آژانس با هدف افزایش دسترسی به آموزش بنیادی، عالی و با کیفیت به همراه دولت پاکستان و سایر شرکا برنامه‌های آموزشی خود را در پاکستان به پیش می‌برد. تأسیس ۲۴۰ مدرسه در مناطق قبایلی ایالت خیبر پختونخوا با عنوان برنامه پشتیبانی از مطالعه، ساخت و تعمیر ۱۵۴۰ مدرسه در سراسر پاکستان از سال ۲۰۰۹ میلادی، برگزاری دوره‌های آموزشی و تربیتی برای ۴۲۲۰۰ تن از اساتید و مدیران مدارس از سال ۲۰۱۳ میلادی و اعطای ۱۸۸۰۰ بورسیه تحصیلی به دانشجویان شایسته آموزش عالی در هشت سال گذشته از جمله فعالیت‌های این آژانس در بخش آموزش هستند.

بهداشت

این آژانس برای بهبود کیفیت خدمات بهداشتی، افزایش نظارت و مسائل اساسی بهداشت به دولت و سایر نهادها کمک‌های فنی ارائه می‌دهد. ترویج عادت‌های سالم، واکسیناسیون و برنامه‌ریزی خانوادگی هم‌ بخشی از این فعالیت‌هاست. تأمین مالی ساخت بیمارستان علوم پزشکی جیکب‌آباد، ساخت بخش زایمان در بیمارستان دولتی جناح و تجهیز بیمارستان­های دولتی در ایالت‌های مختلف پاکستان بخشی از این فعالیت‌هاست.

برابری جنسیتی و توانمندسازی بانوان

آژانس بخش دیگری از مأموریت خود را در پاکستان، توانمندسازی زنان و دختران پاکستان اعلام کرده‌است تا به زعم خود، موجبات یک جامعه پایدار و دموکراتیک در پاکستان فراهم آید. آژانس در پی شعار برابری جنسیتی و مشارکت زنان می‌کوشد تا به زعم خویش فاصله میان زنان و مردان را در راستای تشکیل جامعه پایدار پاکستان از میان بردارد. این آژانس اهداف پیش‌بینی‌شده خود را از طریق کمک مالی به سازمان‌های مردم‌نهاد دنبال می‌کند. کمک به تصویب سه قطعنامه در ایالت خیبر پختونخوا با هدف گسترش دسترسی زنان به فرصت‌های آموزشی، کمک به زنان واجد شرایط برای افزایش سهمیه شغلی زنان از %۱۰ به %۱۵، اعطای بورسیه به شش‌هزار نفر از زنان جوان با هدف دریافت آموزش عالی در پاکستان از سال ۲۰۱۰، ارائه خدمات بهداشتی به بیش از ۹ میلیون زن و کودک، دوره تربیتی و آموزشی برای ۱۲ هزار زن مربی، آموزش ۱۶ هزار ناظر انتخاباتی زن، ایجاد اشتغال تمام‌وقت برای ۹ هزار زن از سال ۲۰۱۲، تسهیل اداره ثبت احوال در راستای ثبت‌نام بیش از ۵۰۰ هزار زن، تأمین خدمات بهداشتی، حقوقی و مشاوره‌ای به بیش از ۵۹ هزار زن تحت تأثیر خشونت‌های جنسی و کمک به مشارکت زنان در صنایع کشاورزی و دامی را می‌توان بخشی از فعالیت‌های آژانس در پاکستان برشمرد.

۲. برخی از برنامه‌ها و طرح‌های اجراشده از سوی آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا (USAID)

در این سطور به برخی از برنامه‌ها و طرح‌های اجراشده و در حال اجرا از سوی آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا در پاکستان اشاره شده‌است. این برنامه‌ها در قالب عنوان‌هایی که پیش از این ذکر شد، اجرا شده یا می‌شوند.

 ایجاد «گوشه‌لینکُلن»

گوشه‌لینکُلن، مراکز منابع چندرسانه‌ای هستند که در محوطه کتابخانه‌ها، دانشگاه‌ها و مراکز فرهنگی ایجاد شده‌اند. گوشه‌لینکلن به عنوان مرکز اطلاعات و منابع چندرسانه‌ای مجموعه گسترده‌ای از اطلاعات با موضوعاتی نظیر اقتصاد، مدیریت، بازرگانی، مطالعات آمریکا، سیاست، قانون و زبان انگلیسی را به همگان ارائه می‌کند. در حال حاضر، ۱۸ گوشه‌لینکلن در کتابخانه‌ها، دانشگاه‌ها و مراکز فرهنگی شهرهای اسلام‌آباد، مظفرآباد، اسکردو، بهاولپور، سرگودا، لاهور، لرکانه، پیشاور، راولپندی، فیصل‌آباد، مولتان، خیرپور و کراچی مشغول فعالیت هستند.

 برنامه مطالعات و برنامه مبادله جوانان کندی لوگر

برنامه مبادله جوانان کندی لوگر و برنامه مطالعات از سوی وزارت امور خارجه آمریکا پی‌ریزی شده‌است. این برنامه به دانشجویان دوره متوسطه ۱۵ـ۱۷ ساله که قصد گذراندن تحصیلات دانشگاهی خود را در آمریکا دارند، بورسیه اهدا می‌کند.

 احداث و نوسازی مدارس در پاکستان

در اینجا تنها به مدارس احداث‌شده و یا در حال ساخت در ایالت سند اشاره شده‌است. در راستای طرح آموزش بنیادی ایالت سند، ۱۰۶ مدرسه با ظرفیت۱۴۰۰ کلاس درس در هشت ناحیه ایالت سند از سوی آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا احداث خواهد شد. تاکنون بسیاری از این مدارس ساخته،‌ و از آن بهره‌برداری شده‌است و برخی دیگر در حال ساخت هستند.

جدول۱. احداث و نوسازی مدارس در ایالت سند پاکستان از سوی آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا

برنامه بورسیه میکرواکسس انگلیسی (برنامه دسترسی به بورسیه زبان انگلیسی)

مطابق برنامه بورسیه میکرواکسس زبان انگلیسی به بیش از پنج هزار دانشجوی کم‌درآمد ۱۳ـ۱۷ ساله پاکستانی زبان انگلیسی آموزش داده می‌شود. این دانشجویان پس از پایان ساعات کلاس درس در مدارس و نیز در تعطیلات می‌توانند تسلط خود را بر زبان انگلیسی بهبود ببخشند. هیچ هزینه‌ای برای این دوره‌ها دریافت نمی‌شود. همچنین، کتاب، دفتر و کیف رایگان در اختیار آنان قرار می‌گیرد.

مدیریت و بحران آب

در زمینه مدیریت و بحران آب، آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا کنفرانس‌ها، کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی و پژوهشی متعددی را با مشارکت دولت پاکستان برگزار کرده‌است. در این راستا، دانشجویان و اساتید دانشگاه‌ها برای فرصت مطالعاتی و بهره‌مندی از آزمایشگاه‌ها به آمریکا اعزام شده‌اند. همچنین، یک مرکز مطالعات پیشرفته آب در دانشگاه مهران در ایالت سند تأسیس شده‌است.

‌ برگزاری روز فرهنگی ایالت سند

روز فرهنگی ایالت سند با تلاش کنسولگری ایالت متحده آمریکا در محل کنسولگری این کشور در شهر کراچی برگزار شد. حضار در این مراسم با پوشش لباس محلی و نیز شال و کلاه سندی روز فرهنگی سند را جشن گرفتند.

 طرح « انتقال فناوری کشاورزی آژانس توسعه بین‌المللی آمریکاـ پاکستان»

هدف از این طرح کمک به کشاورزان پاکستانی برای درک توانایی بالقوه زمین و کار و فعالیت خودشان است. طرح با مشارکت بخش خصوصی آغاز شده‌است. این طرح موجب ارتباط کشاورزان با یکدیگر، استفاده از فناوری جدید، دسترسی به موقع به داده‌های آب و هوایی و ایجاد یک شبکه زنجیره تأمین نیازها خواهد شد.

موارد مذکور بخشی از فعالیت‌های آمریکا در پاکستان است، در حالی که فعالیت‌های آمریکا در پاکستان طیف وسیعی از برنامه‌ها و طرح‌ها، اعمّ از طرح‌های آب، راه‌سازی، آموزش و پرورش، انرژی، حقوق بشر، حمایت از سازمان‌های مردم‌نهاد (NGOs)، ارتباط با اندیشکده‌ها و سایر فعالیت‌ها را در بر می‌گیرد.

در نمودار زیر، میزان کل کمک خارجی آمریکا، اعمّ از کمک‌های نظامی و غیرنظامی به پاکستان از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۷ میلادی نشان داده شده‌است.

میزان کمک‌های خارجی آمریکا به پاکستان در سال ۲۰۱۷ میلادی، بیش از ۸۳۷ میلیون دلار بوده‌است. کمک‌های خارجی آمریکا در سال ۲۰۱۷ میلادی در پاکستان چنین تقسیم‌بندی و هزینه شده‌است.

کمک خارجی آمریکا به پاکستان در دو بخش عمده تقسیم می‌شود:

 کمک‌های غیرنظامی.

 کمک‌های نظامی.

این نمودار نشان‌دهنده میزان کمک‌های نظامی و غیرنظامی از مجموع کلّ کمک‌های خارجی آمریکا به پاکستان در سال ۲۰۱۷ میلادی است.

 نهادهای آمریکایی فعال در پاکستان

مرکز فرهنگی پاکستان‌ـ آمریکا[۲]

مرکز فرهنگی پاکستان‌ـ آمریکا یک مرکز دوملیتی غیرسیاسی است. هیئت مدیره این مرکز از ۸ عضو پاکستانی و ۷ عضو آمریکایی تشکیل شده‌است که مسئولیت تصمیم‌گیری و هدایت فعالیت‌های این مرکز را به عهده دارند. تأمین مالی این مرکز به عهده خود آن‌هاست. این مرکز سه شعبه در پاکستان دارد که دو شعبه این مرکز در شهر کراچی و شعبه سوم آن در شهر حیدرآباد واقع است. در این مرکز، دوره‌های زبان انگلیسی، کامپیوتر، برنامه توسعه شغلی، برنامه تربیت معلم، طراحی مُد، عکاسی، یوگا، موسیقی و سایر دوره‌ها برگزار می‌شود.

مرکز آمریکا

مرکز آمریکا منبع اصلی دسترسی به فرهنگ آمریکا، آموزش و سایر اطلاعات برای پاکستانی‌هاست و در سفارت آمریکا در اسلام‌آباد واقع می‌باشد. این مرکز فضایی برای گفتگوهای آزاد ایجاد نموده‌است تا در چنین شرایطی چارچوب‌ها و باورهای مورد قبول خویش را برای تولید ایده‌ها و نوآوری تبلیغ نماید.

این مرکز فعالیت‌های گسترده‌ای همچون بحث درباره مسائل سیاسی، سلسله‌سخنرانی‌ها، کارگاه‌های گوناگون، نمایش فیلم و باشگاه بحث و گفتگو برگزار کرده‌است و با همکاری بخش امور عمومی سفارت و نیز از طریق گوشه‌های لینکلن فرصت را برای مبادله افکار متخصصان، پژوهشگران و دانشجویان فراهم می‌کند و تسهیلات دسترسی به کتب، مجلات و پایگاه داده‌ها را نیز از طریق گوشه‌لینکلن ممکن می‌سازد.